Integrale Wijkaanpak is altijd maatwerk

Een referentiekader voor de toekomst

Robuust bouwt aan een platform voor iedereen die meer wil weten over integraal werken in de wijk. Een platform om kennis te halen, te delen en van elkaar te leren. In opdracht van zorgverzekeraar CZ onderzochten Robuust-kennismanagers Marieke de Wit en Lianne van der Wijst de stand van zaken van bijna tien jaar wijkgericht samenwerken in Zuid-Nederland en daarbuiten. Uitkomst: een referentiekader voor de toekomst. Geleerde lessen en werkende principes waar iedereen zijn voordeel mee kan doen.

Marieke: “Er zijn al websites die kennis delen over een Integrale Wijkaanpak (IWA) zoals integraalwerkenindewijk.nl en associatiewijkteams.nl. Robuust voegt inzichten toe van IWA’s waar Regionale Ondersteuningsstructuren, zoals Robuust, bij betrokken zijn. Deze inzichten en ervaringen delen we onder meer via onze website. We beginnen klein. Dat is een goed werkend principe binnen IWA-projecten. Dit artikel is het begin. Daarmee reiken we uit naar iedereen die wil meewerken aan het succes van een Integrale Wijkaanpak”

Belangrijke conclusie

Om te beginnen de belangrijkste conclusie uit het onderzoek van Marieke en Lianne: integraal werken in de wijk is altijd maatwerk. En maatwerk kun je niet opschalen, de manier van werken en aanpakken wel. Marieke: “We hebben gezien dat er niet één aanpak is die je breed kunt uitrollen, maar er zijn talloze voorbeelden met een positieve impact op de gezondheid van mensen, de kwaliteit van zorg en de zorgkosten en het werkplezier van professionals (quadruple aim). Daarbij geldt dat je inzichten altijd moeten afstemmen op de lokale behoefte en cultuur.”

Hoe het begon

Ieder IWA-project heeft zijn eigen ontstaansgeschiedenis blijkt uit het onderzoek. “Maar we zien wel dat onvrede met het huidige aanbodgestuurde systeem van zorg vaak een aanleiding is”, constateert Lianne. “Daar komt bij dat gemeenten in 2015 verantwoordelijk werden voor de sociaal maatschappelijk hulp en ondersteuning van hun inwoners door de drie decentralisaties (3D): de invoering van de jeugdwet, de participatiewet en de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO). Gemeenten namen het initiatief om het lokale of regionale aanbod in kaart te brengen en wilden problemen meer in samenhang bekijken. Conclusie was al gauw dat veel ondersteuningsvragen dusdanig complex zijn dat samenwerking tussen aanbieders van zorg en ondersteuning hard nodig was. Ook bleek dat het gebruik van voorzieningen in bepaalde wijken veel groter was dan in andere wijken. Dat was nog een aanleiding voor een wijkgerichte aanpak.”

Wat is integraal werken?

Natuurlijk is er een algemene definitie van integraal werken (zie kader), maar ook het precieze antwoord op die vraag is volgens Lianne maatwerk. “Bij integraal werken is de vraag van de wijkbewoners altijd uitgangspunt. Geen bewoner of wijk is hetzelfde. Dat geldt ook voor het aanbod aan professionele zorg en ondersteuning in die wijk en aan de mate van sociale cohesie. Er zijn zoveel variabelen. In ons onderzoek hebben we gekeken naar aanpakken met als doel: verbeteren van de gezondheidssituatie. Wat betekent integraal werken dan en op wie of wat richt het zich? IWA heeft duiding nodig. Doe je het voor individuele personen, met oog op de hele wijk of vanuit een nog breder maatschappelijk belang? En wie moet er dan bij betrokken zijn? Het is goed om daar samen doorlopend het gesprek over te voeren.”

Voor wie van belang?

Marieke: “Integraal wijkgericht werken is in eerste instantie van belang voor de wijkbewoners en hun zelfredzaamheid. In de Integrale Wijkaanpak Heerlen – Hoensbroek, bijvoorbeeld, zijn individuele bewoners het uitgangspunt.” Lianne: “Dat geldt ook voor de proeftuin Ruwaard vanuit het principe Anders denken, doen en organiseren. In Bergen op Zoom (Zoom-in) kwamen buurtbewoners in actie om gezamenlijk de vervuiling in hun woonomgeving aan te pakken. Samen afval prikken heeft geleid tot een schonere buurt en meer verbinding tussen bewoners. Bewoners die zich daardoor nuttig en minder eenzaam voelden.”

Toegevoegde waarde

Ook gemeenten hebben grote belangen bij een integrale aanpak, bijvoorbeeld financieel. Door integraal werken kunnen gemeenten zoveel mogelijk doen met beperkte middelen. Lianne wijst ook op de welzijnsorganisaties. “Zij kunnen binnen IWA goed hun toegevoegde waarde aantonen. Door te luisteren naar bewoners en hun netwerk en zelfredzaamheid te stimuleren, kan geïndiceerde zorg soms worden voorkomen.”

De uitdagingen

Naast de gemeenten en welzijnsorganisaties zijn ook woningcorporaties, zorgorganisaties, huisartsenpraktijken, bewonersorganisaties en politie bij een Integrale Wijkaanpak betrokken.” Die mix aan organisaties stelt partijen voor belangrijke uitdagingen. Marieke: “Een daarvan zijn de conflicterende belangen tussen het project en de individuele organisaties. Valt het IWA-belang samen met het eigen belang, dan krijg je partijen makkelijker mee. Over die belangen moet je goed met elkaar in gesprek blijven.” Lianne: “Een andere uitdaging is dat professionals niet gewend zijn om op deze manier te werken. Het vraagt van hen om los te komen van hun eigen rol en het aanbod van hun eigen organisatie. Heb je een hamer vast dan zie je nu eenmaal gemakkelijk spijkers. Dus je moet die hamer wegleggen en steeds opnieuw kijken naar wat die specifieke bewoner van die specifieke wijk nodig heeft.”

Klein beginnen

Hoe meer partijen aanschuiven, hoe complexer het samenwerken dus wordt. Marieke: “Een van de werkende principes is dan ook: begin klein met een aantal enthousiastelingen die de kar trekken. Haal successen op en vier die ook. IWA is echt een ontdekkingstocht waarin vooral een goed ingerichte communicatie een belangrijke succesfactor is. Het is anders samenwerken en vraagt steeds om duiding: hebben we het over hetzelfde? Door beelden en inzichten naar elkaar uit te spreken, leren betrokkenen professionals elkaar beter kennen.” Lianne: “We zien ook dat professionals echt enthousiast zijn over integraal wijkgericht werken. Het is werken vanuit de bedoeling, de zorg voor mensen, los van regels, en dat vergroot hun werkplezier enorm. De professionals in Hoensbroek, bijvoorbeeld, hebben duidelijk aangegeven dat ze niet meer terug willen naar hoe het was.”

Hoe nu verder?

Het onderzoek en de uitkomsten daarvan zijn voor Robuust geen eindpunt. Marieke: “Zeker niet, we komen erop terug en nodigen iedereen uit kennis en ervaringen te delen en mee te denken over de verdere ontwikkeling van een Integrale Wijkaanpak. De resultaten van ons onderzoek heeft waardevolle inzichten opgeleverd. Die hebben we geclusterd op thema om goed te zien wat er toe doet bij een Integrale Wijkaanpak en op welke punten je van elkaar kunt leren. De komende tijd gaan we de hier genoemde inzichten op onze website delen en met IWA- betrokkenen in gesprek over hoe dit in de praktijk werkt.  

Lianne: “Van elkaar leren is nodig om de IWA-beweging verder te brengen: wat kom je tegen, hoe breng je IWA in de praktijk? Vanuit Robuust willen we dit faciliteren. Zoals we nu bijvoorbeeld al doen door het begeleiden van een Community of Practice, waarin betrokkenen die in de regio werken volgens de Integrale Wijkaanpak ‘Anders denken doen en organiseren (ADDO)’ samen leren.”